Defensie in Het Botgat te Groote Keeten
19 november 2024

Defensie zoekt oefenruimte:
Defensie wil verspreid over heel Nederland nieuwe of extra locaties vinden voor uitbreidingen van munitieopslag, infrastructuur en ruimte om te oefenen. Het Zwanenwater te Callantsoog was in beeld als locatie voor een ‘amfibisch oefenterrein’ maar daar wordt inmiddels van af gezien. Vorige week werd bekend dat ’t Botgat mogelijk gebruikt gaat worden voor militaire oefeningen, waarbij tanks, quads en helikopters worden gebruikt.

Het Botgat was al eerder een oefenterrein
In 1958 werd het Botgat, als onderdeel van het Luchtdoelartillerieschietkamp (LUSAK), geopend als oefenruimte/schietterrein voor Defensie. Het was veruit het grootste terrein van de Koninklijke Landmacht in de regio, dat ook het langste in gebruik is geweest. Het bestond uit 16 schietpunten en een twaalftal dienstgebouwen. Kenmerkend is de cirkelvormige startbaan voor de doelvliegtuigjes. De ligging is ongeveer 2 km ten zuiden van Julianadorp. Voor de toegang werd 300 meter zuidelijk van de vuurtoren de Groote Kaap een doorsteek in de duinen gemaakt.
De schietoefeningen hebben altijd tot overlast geleid. Omdat het onveilige gebied zich uitstrekte tot 12 kilometer uit de kust, ondervonden de scheepvaart en visserij hinder van de schietoefeningen. Officieel was het geen verboden gebied en had de beroepsvaart vrije doorgang. Er was een convenant met de beroepsvisserij dat er niet in de onveilige zone gevist zou worden. Toch kwam het bijna dagelijks voor dat schietoefeningen stilgelegd werden omdat er, al dan niet demonstratief, gevist werd in de onveilige zone.
Vanuit de omliggende steden en dorpen is er altijd protest geweest tegen het schietkamp vanwege geluidsoverlast. De schiettijden zijn in de loop van de tijd wel beperkt en in de zomer was er een schietvrije periode. Ook de toeristische sector had last van de schietoefeningen omdat de stranden ter hoogte van de schietterreinen tijdens oefeningen werden afgesloten.
De belangrijke belasting voor de natuur was het feit dat munitieresten in de Noordzee belanden. Overigens was alle brisante munitie voorzien van een zelfontsteker, zodat er geen onontplofte projectielen in de zee terechtkwamen, waarbij regulier wel gerekend moet worden op een zeker percentage blindgangers waarbij de ontsteker niet werkt.
In de jaren 2007-2012 is de natuur op het Botgat hersteld. De bebouwing en de verharding op de terreinen zijn verwijderd. Op Botgat resteert alleen nog de cirkelvormige startbaan. In het midden is een houten uitkijktoren gebouwd voor vogelaars en wandelaars. De coupure in de duinen nabij de vuurtoren, die bij aanleg van het terrein nodig was voor de toegangsweg, is hersteld.

Het Botgat anno 2024
Natura 2000
Nederland kent 162 Natura 2000-gebieden. Dit Natura 2000-netwerk bestaat uit gebieden die zijn aangewezen onder de Vogelrichtlijn en onder de Habitatrichtlijn. Beide Europese richtlijnen zijn belangrijke instrumenten om de Europese biodiversiteit te waarborgen. Alle gebieden zijn geselecteerd op grond van het voorkomen van soorten en habitattypen die vanuit Europees oogpunt bescherming nodig hebben. Het Botgat als deel van de Noordduinen behoort daartoe.

Het Botgat mag na het verlaten van Defensie (2006) weer natuur worden. Het is in bezit van Landschap-Noord-Holland. In het gebied zijn veel tapuiten te vinden, zeker de helft van alle tapuiten in de Noordduinen broedt dan ook hier. Deze vogelsoort broedt in konijnenholen en ze houden van laag duingras. In het gebied vind je onder andere moeraswolfsklauw en addertong. Het is erg kenmerkend dat er geen bos-groei aanwezig is in het Botgat gebied. De Noordduinen en dus ook het Botgat zijn onderdeel van het Natura 2000 gebied Den Helder – Pettemerduinen.

Reacties
Het bericht dat Defensie het Botgat weer ‘op de korrel heeft’ als oefengebied roept veel reacties op.
Onderstaand een samenvatting uit de diverse media + een toegevoegd commentaar door Het Zijper Landschap.

Natuurmonumenten:
Gebiedsmanager Lea van der Zee is logischerwijs blij dat het Zwanenwater van haar organisatie Natuurmonumenten nu toch lijkt te zijn afgevallen. Voornamelijk na massaal protest van natuurliefhebbers, leden van Natuurmonumenten, omwonenden en de gemeente Schagen. “Maar dat geeft ons een erg dubbel gevoel als het Botgat van onze collega’s van Landschap Noord-Holland nu wordt aangewezen. En daar lijkt het wel op. Ook dat is een kwetsbaar natuurgebied.”

Landschap Noord Holland
Het bericht voor de mogelijke keuze van het Botgat als oefenterrein voor Defensie viel bij eigenaar Landschap Noord-Holland niet in goede aarde. “Een slechtere keuze kan je bijna niet maken”, benadrukte woordvoerder Martijn de Jong afgelopen zaterdag nog eens op de radio. Volgens De Jong hebben dergelijke militaire activiteiten in ’t Botgat desastreuze gevolgen voor de biodiversiteit. “Dit zijn hele bijzondere, kwetsbare duinen. Veel plantensoorten komen alleen nog maar voor in de Noordkop, die zijn extreem gevoelig voor verstoring. Als je daar één keer met een quad door heen rijdt, ben je dat voor de eeuwigheid kwijt”, aldus De Jong. Daarnaast vreest hij dat de vogelpopulatie af zal nemen door de vliegactiviteiten die bij de oefeningen inbegrepen zijn.

Landschap Noord-Holland zou graag zien dat ook de Hondsbossche Duinen tussen Petten en Camperduin worden bekeken op geschiktheid voor de plannen van Defensie. “Dat is het enige stukje Noordzeekust in deze regio dat niet valt onder het Natura 2000-regime. Het is nieuwe natuur, opgespoten over de Hondsbossche Zeewering. Dat heeft als voordeel dat niet de duinen - zoals bij het Botgat - de primaire zeewering zijn, maar dat de dijk dat daar nog steeds is. Zeker als het plan is om een keer of elf per jaar te gaan oefenen met quads op het strand en in de duinen. ‘’

Gemeente Schagen en Provincie NH
Burgermeester Marjan van Kampen-Nouwen en wethouder Kruijer lieten weten dat zij het fijn vinden dat het Zwanenwater niet langer in beeld is. Ook zij vinden dat het waardevolle natuurgebied Zwanenwater beschermd moet blijven. Zij wachten het nieuwe onderzoek naar Groote Keeten als oefenlocatie af.

Ook de Provincie NH houdt zich op de vlakte zo lijkt het. Gedeputeerde Esther Rommel van de Provincie NH meldt in het NHD het volgende: “Wij vinden het positief dat de staatssecretaris bekend heeft gemaakt dat de locatie Zwanenwater niet verder wordt onderzocht. In plaats daarvan voegt het Ministerie van Defensie een nieuw gebied ten noorden van Groote Keeten aan het onderzoek toe. We wachten de onderzoeken van Defensie af en blijven constructief meedenken over de locaties en het gebruik hiervan.’’

Het Zijper Landschap
Het bestuur van de vereniging HZL bij monde van Ketemer Wim van der Poel kan zich niet voorstellen dat het Botgat, ook gezien de eerdere ervaringen, nogmaals als oefenterrein gebruikt zal worden. De natuur aldaar blijft kwetsbaar als gevolg van de voortdurende neerslag van stikstof. In opdracht van de Provincie NH is in het afgelopen jaar niet voor niets (KDW in het gebied = 5 x hoger dan de norm) voor 2 miljoen Euro aan herstelwerkzaamheden in de duingebieden vanaf Botgat tot aan Den Helder uitgevoerd. Hij denkt dat de status van dit gebied net als die van het Zwanenwater helder is nl. Natura 2000 gebied en dat betekent dat daar ook Defensie om dezelfde redenen als die gelden voor het Zwanenwater ‘niets te zoeken’ heeft in het Botgat. Defensie zal bij gebruik hiervan moeten kunnen aantonen dat zij geen schade aan beschermde flora en fauna veroorzaakt en dat lijkt hem toch moeilijk vol te houden ook als dat door batterijen ‘hoge omes al of niet geflankeerd door advocaten,’ wordt ontkend of gebagatelliseerd. Hij vreest dat de deels herstellende natuur en de daarvoor gespendeerde gelden naar ‘de ratsmodee’ gaan’ als Defensie weer ‘los’ gaat in het Botgat. Om maar nog niet te spreken over de overlast voor bewoners van Groote Keeten en de gebruikers/toeristen van de stranden.

De door LNH geopperde alternatieve keuze (Nieuwe Strand tussen Petten en Camperduin) noemt hij begrijpelijk maar vind hij toch ook geen chique optie. Beter zou het zijn als Defensie weg blijft uit de kwetsbare duingebieden en ingaat op de wens vanuit bijv. de regio Rotterdam om te kiezen voor de Maasvlakte als oefenlocatie.

Bewoners van Groote Keeten
De mogelijk keuze voor het Botgat doet veel Ketemers weer herinneren aan oude tijden; vroegtijdig wakker schrikken door het geratel van geschut kon je iedere dag gebeuren; ook wist je dan dat je die dag beter niet naar het strand kon gaan.

Ook nu valt weer op dat de bewoners van Groote Keeten dit soort berichten over hun leefomgeving uit de media moeten vernemen. Besluitvorming vindt ook nu weer plaats in de hogere echelons van onze democratische samenleving ….

Bronnen:
- https://www.defensie.nl/onderwerpen/ruimte-voor-defensie
- Defensie mikt nu op Botgat als amfibisch oefenterrein. ‘Nieuwe Natuur’ van Hondsbossche Duinen voorgesteld als alternatief – NHD 14-11-2024
- Landschap N-H tegen oefenen in ’t Botgat – Noordkop Centraal 14-11-2024
- Luchtdoelartillerieschietkamp (LUASK) – Wikipedia
- Zichtbare veranderingen in het duin – Natuurmonumenten 20-12-2023